Μία από τις μεγαλύτερες οικογένειες τροπικών ψαριών του γλυκού νερού που είναι κατάλληλα για το οικιακό ενυδρείο είναι οι κιχλίδες. Είδη κιχλίδων απαντώνται σε πολλά μέρη του κόσμου, σε όλο το νότιο μισό της Βόρειας Αμερικής, της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής και της Αφρικής, αλλά και στην Ασία και την Ινδία. Πολλά είδη της οικογένειας αυτής είναι γνωστά ως άγρια, επιθετικά ψάρια, που τους αρέσει να καταστρέφουν τη βλάστηση, να ανακατεύουν το υπόστρωμα, και να προκαλούν στρες στους συγκατοίκους τους.
Πρόκειται στην πραγματικότητα για παρεξηγημένα ψάρια! Η πλειοψηφία της προβληματικής συμπεριφοράς των κιχλίδων οφείλεται σε αναπαραγωγικούς σκοπούς. Οι κιχλίδες σκάβουν τα φυτά και το έδαφος του ενυδρείου για να χτίσουν μια περιοχή-”φωλιά” και να προσελκύσουν ένα θηλυκό. Μαλώνουν με άλλα ψάρια στο ενυδρείο σε μια επίδειξη εδαφικής άμυνας, και πάλι για να προσελκύσουν ένα θηλυκό. Κάποια είδη κιχλίδων θα φυλάξουν βίαια τη φωλιά και την επικράτειά τους ακόμη και πριν ζευγαρώσουν, θα φροντίσουν τα αυγά μαζί με το θηλυκό, θα προστατέψουν τους γόνους του και θα τους μεγαλώσουν μέχρι να μπορέσουν να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους. Αυτή η τόσο μοναδική και ενδιαφέρουσα συμπεριφορά καθιστά τις κιχλίδες δημοφιλείς στο χόμπι του ενυδρείου, παρά την επιθετική τους συμπεριφορά.
Μια οικογένεια ψαριών που απαντάται στην μισή υφήλιο δεν είναι εύκολο για περιγραφεί με γενικές ορολογίες. Παρακάτω αναλύουμε μερικά από τα πιο γνωστά είδη κιχλίδων του κόσμου του ενυδρείου, και τις ιδιαιτερότητες που έχει το καθένα.
Αγγελόψαρο
Ένα από τα πιο γνωστά και πιο αγαπημένα είδη κιχλίδων, που μάλιστα μπορεί να συνυπάρξει και σε ένα κοινωνικό ενυδρείο είναι το pterophyllum scalare, το αγγελόψαρο ή, όπως μερικές φορές αναφέρεται, το “σκαλάρι” . Το όνομα “σκαλάρι” χρησιμοποιείται (λανθασμένα) συνήθως όχι μόνο για αυτό το είδος, αλλά και για το pterophyllum altum και άλλα είδη pterophyllum. Ζούνε κυρίως σε ομάδες των έξι ή περισσότερων ατόμων, αν και δεν είναι ασυνήθιστο να προστίθεται και μόνο του σε ένα κοινωνικό ενυδρείο ή σαν ζευγάρι.
Το κυρίως χρώμα του scalare είναι ασημί, με τις χαρακτηριστικές μαύρες κάθετες ρίγες που εκτείνονται συχνά και στα πτερύγια. Τα ραχιαία και κοιλιακά πτερύγια είναι πολύ ανεπτυγμένα, όπως και οι μακριές ακτίνες που μοιάζουν με νήματα των κοιλιακών πτερυγίων. Αναλόγως το είδος pterophyllum, τα πτερύγια μπορεί να είναι μεγαλύτερα από το κυρίως σώμα. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, μπορεί να συμβιώσει με άλλα ψάρια σε ένα κοινωνικό ενυδρείο, χωρίς όμως αυτό να εξαλείφει τελείως τον κίνδυνο περιστασιακή επιθετικής συμπεριφοράς. Η διατροφή του πρέπει να εμπλουτίζεται συχνά με κατεψυγμένη τροφή, όπως bloodworms ή mysis.
Το αγγελόψαρο είναι εύκολο να αναπαραχθεί σε ενυδρείο και έχει εκτραφεί για πολλές δεκαετίες, δίνοντας στο χόμπι πολλές παραλλαγές από την κοινή ποικιλία. Τα veiltail scalare είναι μια από τις πιο γνωστές παραλλαγές, που χαρακτηρίζεται από τα ιδιαίτερα μεγάλα πτερύγια, καθώς και τα koi scalare, που χαρακτηρίζεται από την τετραχρωμία μαύρο, ασημί, κίτρινο και πορτοκαλί. Κατά την γέννα των scalare τα αυγά τοποθετούνται σε επίπεδες επιφάνειες, συνήθως φύλλα του φυτού echinodorus που απαντάται στον Αμαζόνιο, το ποτάμι καταγωγής του scalare, ή σε επίπεδα μακριά κομμάτια σχιστόλιθου. Μπορούν να αφαιρεθούν και να εκκολαφθούν σε ξεχωριστή δεξαμενή ή, αν στο ενυδρείο δεν υπάρχουν άλλοι επιθετικοί συγκάτοικοι, οι γονείς να μεγαλώσουν τους γόνους στο κυρίως ενυδρείο.
Δίσκος
Για πολλούς ο Βασιλιάς του ενυδρείου, η οικογένεια των δίσκων αποτελεί την πιο δημοφιλή οικογένεια κιχλίδων στο χόμπι του ενυδρείου, με διαγωνισμούς, σεμινάρια και εκθέσεις να γίνονται για χάρη αυτών των ψαριών. Οι δίσκοι που μπορεί να βρει κάποιος σήμερα στην αγορά είναι κυρίως εκτροφής, σε πολλά διαφορετικά χρώματα και μορφολογία, παρ’ όλα σε σπάνιες περιπτώσεις διαθέσιμα υπάρχουν και ψάρια που έχουν πιαστεί άγρια από το Αμαζόνιο, τα οποία είναι περιζήτητα και φυσικά αρκετά πιο ακριβά.
Πρόκειται γενικά για ψάρια με πολύ ιδιαίτερες συνθήκες διαβίωσης. Ο δίσκος δεν είναι ψάρι που μπορεί να προταθεί σε αρχάριους χομπίστες. Οι συνθήκες νερού πρέπει να είναι συγκεκριμένες, με αρκετά σταθερές τιμές, και πολύ καθαρό νερό. Για τους έμπειρους χομπίστες, οι δίσκοι αποτελούν μια από τις πιο ενδιαφέρουσες επιλογές για ενυδρείο, χάρη στην ασυνήθιστη συμπεριφορά τους κατά την αναπαραγωγή. Οι γόνοι του δίσκου τρέφονται με βλέννα που εκκρίνουν οι γονείς κάτω από τα λέπια του σώματός τους, και έτσι δημιουργείται στο ενυδρείο ένα μοναδικό θέαμα, όπου το κοπάδι των μικρών ακολουθεί τους γονείς του παντού στο ενυδρείο, μια συμπεριφορά που θυμίζει μικρά κουτάβια
Ramirezi (Rams)
Με πιο γνωστούς αντιπροσώπους το blue ram και το golden ram, τα ramirezi αποτελούν μια από τις πιο δημοφιλείς επιλογές νάνο-κιχλίδας. Παρόλο που είναι κιχλίδες, σπάνια ενοχλούν άλλα ψάρια και μπορούν ακόμη και να διατηρηθούν με οικογένειες μικρόσωμων ψαριών, όπως tetras, guppies και άλλα κοπαδόψαρα. Το μικρό τους μέγεθος σε συνδυασμό με τα ωραία τους χρώματα τα καθιστά ιδανική επιλογή για μεσαίου μεγέθους κοινωνικά ενυδρεία.
Τα ραμιρέζι θα φωλιάσουν σε μια γωνιά του ενυδρείου την οποία θα προστατεύουν έντονα, και θα προτιμήσουν και ένα σημείο με φυσικό ή τεχνητό διάκοσμο που θα θυμίζει κοιλότητα ή σπηλιά. Αναπαράγονται σχετικά εύκολα, και γίνονται αρκετά επιθετικά όσο μεγαλώνουν τα μικρά τους.
Αμερικάνικες κιχλίδες
Αν και όλα τα παραπάνω ψάρια που αναφέρθηκαν προέρχονται από την Αμερική, ο όρος “αμερικάνικες κιχλίδες” αναφέρεται συνήθως στις μεγαλόσωμες, επιθετικές κιχλίδες της Κεντρικής Αμερικής. Τέτοια ψάρια είναι τα oscar, τα jack dempsey, τα jewel fish, τα green terror, τα Severum και πολλά άλλα. Οι περισσότερες από αυτές τις κιχλίδες μεγαλώνουν αρκετά, έως και 40-45 εκατοστά, και ακόμη και τα πιο μικρόσωμα είδη είναι πολύ επιθετικά και σκοτώνουν οτιδήποτε μπορούν να φάνε.
Σημείωση: οι κιχλίδες είναι λίγο πολύ η κορυφή της τροφικής αλυσίδας σε λίμνες, ποτάμια και ρυάκια. Στη φύση, τα μικρόσωμα ψάρια ενυδρείου όπως τα guppies τα tetra είναι η φυσική τους τροφή, και η ανάλογη συμπεριφορά μεταφέρεται στο ενυδρείο. Έτσι, οποιοδήποτε ψάρι του ενυδρείου μικρότερο από μια κιχλίδα θα κυνηγηθεί και θα φαγωθεί. Γι αυτό το λόγο τέτοιες μεγαλόσωμες κιχλίδες ζουν μόνο με άλλα ψάρια παρόμοιου μεγέθους με το δικό τους.
Στην περίοδο αναπαραγωγής τους γίνονται ιδιαίτερα επιθετικά ψάρια. Το ζευγάρι θα επιλέξει μια περιοχή με μεγάλη, λεία επιφάνεια, συνήθως κάποια μεγάλη πέτρα. Καθαρίζουν ενδελεχώς το επιλεγμένο σημείο, και το θηλυκό εναποθέτει ομάδες αυγών. Στα μεγαλύτερα είδη, όπως τα oscar και τα red devil, τα αυγά και οι γόνοι που θα προκύψουν μπορεί να είναι εκατοντάδες. Οι γονείς προσέχουν τα αυγά και διώχνουν βίαια οτιδήποτε πλησιάζει κατά τη διάρκεια της περιόδου ωοτοκίας, ακόμη και ανθρώπινο χέρι αν πλησιάσει τα αυγά.
Οι γονείς εργάζονται σκληρά αερίζοντας τα αυγά για να κρατήσουν φρέσκο οξυγονωμένο νερό να περνά από πάνω τους. Μόλις εκκολαφθούν τα αυγά, προστατεύουν το κοπάδι των γόνων του καθώς γυρνάνε μέσα στο ενυδρείο, ώστε τα μικρά να μπορούν να βόσκουν για φαγητό, συμπεριλαμβανομένης της αρτέμιας που αναπτύσσεται στους βράχους και στα φυτά. Αν κάτι πλησιάσει ή απειλήσει τα μικρά, τα διώχνουν βίαια. Τα περισσότερα από αυτά τα είδη μεγαλώνουν τα μικρά μέχρι να γίνουν αρκετά μεγάλα και ώριμα ώστε να μπορούν να προστατεύσουν τον εαυτό τους μέσα στο ενυδρείο.
Αφρικανικές Κιχλίδες
Μια μεγάλη οικογένεια που καλύπτει ψάρια από όλες τις περιοχές της Αφρικής, οι αφρικάνικες κιχλίδες είναι κυρίως γνωστές για τα είδη που ζουν τις μεγάλες λίμνες της Rift Valley (Malawi, Tanganyika και Victoria). Οι κιχλίδες των λιμνών αυτών χαρακτηρίζονται από τα έντονα χρώματά τους, που θυμίζουν χρώματα ψαριών θαλασσινού νερού, και την μοναδική διαδικασία αναπαραγωγής τους, όπου τα αυγά εκκολάπτονται και οι νεογνοί γεννιούνται μέσα στο στόμα της μητέρας τους. Πρόκειται για ιδιαίτερα επιθετικά ψάρια και δεν μπορούν να συνδυαστούν με κανένα άλλο ψάρι, ούτε καν με άλλες κιχλίδες άλλης περιοχής. Μπορούν να συμβιώσουν μόνο με άλλες αφρικανικές κιχλίδες, και ακόμη και τότε πρέπει να είστε προσεκτικοί να συνδυάσετε μόνο συμβατά είδη, από την ίδια λίμνη. Πρόκειται βέβαια για ιδιαίτερα ανθεκτικά ψάρια και ένα ενυδρείο αφρικανικών κιχλίδων είναι από τα πιο εύκολα και χωρίς συντήρηση περιβάλλοντα που μπορείτε να διατηρήσετε.
Οι δραστηριότητες αναπαραγωγής των αφρικανικών κιχλίδων είναι σχεδόν αδιάκοπες, και εάν παρέχετε έναν μεγάλο όγκο πέτρας στο ενυδρείο με πολλές τρύπες και ρωγμές, θα δείτε έναν μεγάλο αριθμό νεαρών ατόμων που θα μεγαλώνουν γύρω του πολύ σύντομα.
Haplochromis multicolor
Το haplochromis multicolor, με προέλευση την Αίγυπτο, είναι ένα από τα πιο συναρπαστικά ψάρια για τον αρχάριο στο ενυδρείο. Το haplochromis multicolor είναι ένα ζωηρόχρωμο ψαράκι, με το αρσενικό να δείχνει μεταλλικό μπλε, χρυσό και πράσινο στα λέπια του και παρόμοια χρώματα στα πτερύγια του. Αλλά η μέθοδος φροντίδας των αυγών και των νεαρών είναι αυτή που έχει κερδίσει τη δημοτικότητά του μεταξύ των χομπίστων.
Το haplochromis multicolor δεν χρειάζεται μεγάλο ενυδρείο, τεχνητό αερισμό του νερού ή υψηλές θερμοκρασίες για να προκαλέσει την ωοτοκία. Τα αυγά τοποθετούνται σε μια κοιλότητα στην άμμο, και αφού γονιμοποιηθούν, μεταφέρονται από το θηλυκό στο στόμα του όπου κρατούνται κατά την περίοδο της επώασης, που είναι συνήθως περίπου δύο εβδομάδες. Ακόμη και μετά την εκκόλαψη των αυγών, τα μικρά παραμένουν στο στόμα της για λίγες μέρες ακόμα.
Κατά τη διάρκεια όλης αυτής της περιόδου, η θηλυκιά δεν τρώει φαγητό. Μετά από δύο ή τρεις εβδομάδες, τα μωρά επιτρέπεται να δραπετεύσουν και να κολυμπήσουν γύρω από τη δεξαμενή, αλλά στο παραμικρό δείγμα κινδύνου ή φόβου, το κοπάδι των γόνων, που αριθμεί οπουδήποτε από 10 έως 50 άτομα, επιστρέφει κολυμπώντας μέσα στο στόμα της μητέρας. Πρόκειται για μία πολύ ενδιαφέρουσα συμπεριφορά, και, σε συνδυασμό με τον μεγάλο δείκτη ευκολίας διατήρησης του συγκεκριμένου ψαριού, το καθιστά ιδανική επιλογή για πρώτο ενυδρείο.
